Thông tin hiện vật

Khèn bè sưu tầm của ông Lò Văn Tỉnh ở bản Cại, xã Hạnh Sơn, huyện Văn Chấn, tỉnh Yên Bái từ năm 1981. Đến năm 1993, do yêu cầu phục vụ công tác nghiên cứu trưng bày ông Tỉnh đã nhượng lại cho Bảo tàng Văn hóa các dân tộc Việt Nam. Khèn bè được làm bằng gỗ và các ống nứa, gồm có 14 ống nứa dài ngắn khác nhau, chia làm 2 bè, mỗi bè có 7 ống, trên thành ống nứa có đục một lỗ nhỏ ở giữa, được gắn vào thân khèn làm bằng gỗ, gắn bằng sáp ong hoặc các ống nứa được buộc với nhau bằng dây lạt. Khèn bè là nhạc cụ dùng để đệm cho hát khắp, múa xòe. Các nghệ nhân còn thổi các điệu dân ca quen thuộc trong sinh hoạt văn nghệ hay những lúc vui chơi giả trí trong gia đình như: sài peng (tình tự), pay căn (chia tay), khắp chiêu (hò), báo sao (trai gái), loong tông (xuống đồng).

Không biết khèn có từ bao giờ, nhưng sự tích của người Thái kể rằng: Ngày xưa ở bản Chiềng bên dòng suối Nung có chàng trai tên ải Pọm. Chàng ngoan ngoãn, tài hoa nhất vùng, đặc biệt thổi pí (sáo) rất giỏi. Biết bao cô gái trẻ đẹp ước ao được làm vợ chàng. Thời gian trôi đi, ải Pọm rồi cũng chọn được một người như ý. Hạnh phúc của họ tưởng như không ai sánh bằng. Ngờ đâu một ngày tai nạn bất ngờ ập đến, ải Pọm bị bệnh hủi chân. Bố mẹ vợ con rất thương, nhưng không biết làm thế nào, cuối cùng họ đành làm một chiếc nhà bè buộc nổi ở ven suối để cách ly. Ải Pọm từ đấy sống cô đơn, lủi thủi một mình. Ngày hai bữa gia đình đưa cơm, chàng chỉ biết có lấy chiếc pí ra thổi. Một hôm do ngứa chân nên ải Pọm vật vã, giẫm vỡ phải pí. Đang than khóc cho số phận, chợt thấy có bó sậy từ đầu nguồn dạt đến, một ý nghĩa chợt lóe trong đầu anh: Những ống này có thể thành sáo đây. Lập tức, chàng vớt lên, bằng tài vặt của mình, những ống sậy được kết thành một bè. Làm xong, ải Pọm đưa lên thổi. Ngán ngẩm thay, những âm thanh phát ra đều giống nhau, ngang phè phè. Chán quá, chàng quẳng vào một góc. Lâu sau vì buồn, ải Pọm lại lôi sậy ra thổi, vẫn cái giọng đục đục, rè rè giống nhau như trước. Tức giận, chàng cầm dao phạt chéo lên phía trên chiếc bè sậy. Thấy hình dạng chiếc bè của mình chéo chéo, hay hay liền cầm lên thổi thử. Tức thì những âm thanh từ các ống dài, ngắn khác nhau vang lên, có âm cao, âm thấp, có âm bổng, âm trầm. Từ đấy, ải Pọm chỉnh dần, bè sậy của chàng dần trở thành chiếc khèn vừa hợp lý, vừa dễ sử dụng. Khèn trở nên người bạn tâm tình, mãi mãi an ủi bên cạnh chàng bất hạnh. Sự tích câu chuyện gắn với nhân vật ải Pọm một nhân vật truyền thuyết. Song thực chất thông qua nhân vật khẳng định sự sáng tạo của cộng đồng cư dân Thái, trong quá trình sống, lao động và cải tạo tự nhiên. Ngày nay, chiếc khèn bè của người Thái đã được chỉnh âm hoàn hảo. Trở thành nhạc cụ gần gũi, thân thương, chia sẻ buồn vui với cộng đồng, khẳng định bản sắc tộc người.